TÜRKLERDE BALE

Sahne sanatları tarihinde uzman bir araştırmacımız olan Prof. Dr. Metin And, bale sanatının köklerine inen Fransızca bir kitapta (Des Origines du Ballet, Paris, 1955) Venediklilerin 1524 yılında İstanbul’da Türklerin de katıldığı bir bale gösterisi sergilediğine ilişkin bilgilere rastlamıştır. Burada yer alan 1524 tarihi özellikle önemlidir; çünkü mevcut bütün bale tarihlerinde, ilk öenmli bale gösterisi olarak 1581’de Fransız Sarayı’nda gerçekleştirilen “Balet Comique de la Royne” belirtilir. Ayrıca, tam aydınlatılmamış olmasına karşın, Fransız Sarayı’ndaki eğlencelerde 1564, 1565 ve 1575 yıllarında bazı bale yapıtlarının sergilendiğini gösteren ipuçları vardır. İstanbul’da 1524 tarihini taşıyan gösteri ise hepsinden öncedir.

Tarihte ilk bale yapıtının İstanbul’da temsil edildiğini söylemek istemiyoruz. 16. yüzyılın başlarında, hatta belki de 15. yüzyılın sonlarında, Avrupa saraylarında bu çeşit temsiller gerçekleştirilmiş olabilir. İstanbul’daki gösteri, “bilinen ilk”in aydınlanmasına olanak tanıdığı için ve bizi de yakından ilgilendirmesi açısından önemlidir.

Prof. And, gerçekliğin araştırılmasına katkıları olan bir bilim adamı kimliğiyle sağladığı ipuçlarının peşini bırakmamış, çağımızın değerli bir bale tarihi uzmanı olan WALTER TOSCANINI (ünlü orkestra şefi Arturo Toscanini’nin oğludur) kitaplığında, konumuza daha da açıklık getiren bir belge bulmuştur: “Feste Date Da Toscani e Veneziani in Constantinopoli nel Carnavale 1524 Narrate de Carlo Zeno Vicaboile a Jacobo Corner in lettere del 17 Febbrio, Venezia 1882”.

Aslında, bale tarihindeki ilk temsil olarak bilinen bu olgunun İstanbul’da gerçekleşmiş olması pek şaşırtıcı değildir: Çünkü İstanbul’un Galata semtinde 12. yüzyıldan başlayarak Venedikliler, Floransalılar ve Cenevizliler, daha çok “tecimsel amaçlar” kapsamında yerleşmiş bulunuyordu. Söz konusu 1524 tarihli gösteri olgusu ise bu azınlıkların Türk dostlarıyla birlikte Fransa Kralı I. François’nin İtalya’daki yenilgisini kutlama kapsamında gerçekleştirilmişti.

Daha sonraları örneğin 17. yüzyılda, Türkler batının çeşitli sahne sanatlarıyla değişik fırsatlarla tanışmışlardır. Geniş müzik bilgisi de olan İtalyan gezgini Pietro Della Vale, İstanbul’da 1614 yılında Venedik Elçisi’nin konağında, Türklerin dans ve benzeri gösterilere katıldığını yazmaktadır (Viaggi de Pietro della Vale il Pelegrino minute, Parte Primo cioce La Turchia, Roma 1650).